Šetnja kroz Dedinje
Raskoš, egzotika i savremena umetnost
Tekst: Elvira Ibragimova
Fotografije: Eduard Savosin
Pre sto godina, 1920-ih, rasadnici grožđa južno od Beograda doživeli su radikalnu transformaciju: ovde je počeo da se formira jedan od najelitnijih delova grada sa vilama i gradskim kućama. Trend je započeo kralj Aleksandar kada je poželeo da svoj dvor sagradi na periferiji (sada Beli dvor možete posetiti u toplo doba godine sa ekskurzijom).
Šetnju kroz Dedinje vredi početi od posete manjeg muzeja slikara Petra Lubarde (Iličićeva 1) — avangardiste i jednog od najznačajnijih umetnika Jugoslavije. U ovoj kući Lubarda je živeo i radio poslednjih godina svog života, a sada su tu izložene njegove slike i kolekcija ličnih stvari.
Naselje se uglavnom sastoji od vila bogatih Beograđana u najrazličitijim stilovima, posebno raskošne varijante možete zateći u Užičkoj i Tolstojevoj ulici. Ali treba obratiti pažnju i na skromnije zgrade — ponekad imaju zanimljivu prošlost. Na primer, vrtić “Grofica Olga” (Užička 18) je dobio naziv po supruzi barona Vrangela, Olgi. Početkom 1920-ih odlazila je u SAD da prikuplja donacije od kojih je otvorila dve bolnice za bele vojnike-emigrante (jednu u Bugarskoj, a drugu u Beogradu). Beogradska se specijalizovala za plućne bolesti, jer se smatralo da je vazduh na Dedinju dobar za zdravlje.
Među vilama iz međuratnog perioda ima egzotičnih: arhitekte su crpile inspiraciju iz angleskih kućica, latinoameričkih fazenda i druge inostrane romantike. Kasnije će istoričari beogradske arhitekture taj trend nazvati “holivudski stil”. Jedna od takvih vila je pripadala diplomati Dragomiru Kasidolcu (Tolstojeva 17), izgrađena prema projektu arhitekte Vladislava Vladislavljevića 1937. Od te vile je počela diplomatska istorija Dedinja. Nakon Drugog svetskog rata mnoge zgrade su bile nacionalizovane i pretvorene u ambasade i rezidencije, ali u ovoj konkretnoj vili bila je smeštena ambasada Brazila i pre 1941. Blizu je i bivša vila saradnika Ministarstva spoljnih poslova Ilije Novakovića (Tolstojeva 23). Najegzotičnija kuća u Beogradu, nadahnuta Dalekim Istokom i izgrađena po projektu Aleksandra Gavrilovića početkom 1930-ih. Oblik krova, boje, skulpture na fasadi — sve asocira na Japan i poziva na logično pitanje: kako je ovakva kuća nastala baš u srpskoj prestonici? Stvar je u Novakovićevim ličnim preferencijama: on je veoma voleo orijentalnu estetiku (čak je bio umešan u prevaru vezanu za ilegalni uvoz luksuzne robe sa Istoka).
Međutim, nisu svim dedinjskim vilama uzor daleke zemlje, među njima ima i kuća u takozvanom folklorističkom stilu, čiji su autori bili inspirisani narodnom arhitekturom Balkanskog poluostrva. Na primer, vila po projektu arhitekte Čedomira Glišića ili vila u Miloša Savčića 4 koju je projektovao Aleksandar Deroko, jedan od glavnih zastupnika nacionalnog stila u beogradskoj arhitekturi.
Na Dedinju se mogu naći i primeri klasičnih stilova: na primer vila političara Nikole Uzunovića, koju je projektovao arhitekta Vojin Simeonović (Užička 44), urađena je u duhu akademske arhitekture. Nekada je ova vila bila centar skandala — kupac je pokušao da ostavi arhitektu bez naknade koristeći lukavu šemu, ali ga je Simeonović pobedio na sudu. Posle Drugog svetskog rata, kao i mnoge druge, ova vila je nacionalizovana i postala je rezidencija američkog ambasadora.
Međutim, privatne luksuzne vile su se na ovim prostorima gradile i u vreme socijalizma – na primer vila generala Jugoslovenske narodne armije Peka Dapčevića (Tolstojeva 52) po projektu Miroslava Jovanovića nastala je 1978. godine. Neke vile su građene upravo kao rezidencije za ambasadore – polovinom sedamdesetih godina 20. veka izgrađena je vila za ambasadora Irana po projektu Petra i Olivere Petrović (Užička 48). S jedne strane, vila izgleda sasvim u duhu tadašnje beogradske arhitekture, zahvaljujući kombinaciji betona i cigle, sa druge strane, u njenom izgledu ima nečeg orijentalnog, oblikom zgrada podseća na ogroman turban. Sada se u njoj nalazi međunarodna škola.
Nažalost, uprkos svim arhitektonskim čarima, svega par vila užuva u zaštićenom statusu. Na listi spomenika arhitekture se našla zgrada na adresi Užička 54. Ovo remek-delo u ar deko stilu sa geometrijskim ukrasima, složenim poigravanjem sa razlikama u reljefu i impresivnim ulazom sa karijatidama kreirali su arhitekte braća Petar i Branko Kristići za Stevku Milićević, suprugu advokata Milića Milićevića.
Pauzu za kafu možete napraviti u jednom od lokala lanca “Kafeterija” koji se nalazi u parku nazvanom po Rozali Morton — američkoj doktorki koja je za vreme Prvog svetskog rata dobrovoljno radila za Crveni krst, a nakon rata je otvorila tri bolnice u Srbiji. Preporučujemo da upotpunite šetnju posetom Legata Milice Zorić i Rodoljuba Čolakovića (Teodora Drajzera 21) kojim upravlja Muzej savremene umetnosti. Pošto je galerija delimično namenjena privremenim izložbama, ovde ćete gotovo uvek zateći nešto novo i zanimljivo.
