Beogradski brutalizam: 10 ključnih zgrada koje morate videti
Tekst: Elvira Ibragimova
Fotografije: Mapa Mag, Alex Shurgin, gradnja.rs
Brutalizam kao arhitektonski stil razvio se između 50-ih i 70-ih godina prošlog veka. Iza njegovog uspona stajala je potreba za korišćenjem jeftinog i nepretencioznog materijala za posleratnu gradnju, ali i želja arhitekata da naglase konstrukciju zgrade i lepotu sirovih građevinskih materijala.
U Beogradu su se objekti u ovom stilu počeli pojavljivati 60-tih godina, ali mnogi lokalni arhitekti nisu smatrali svoj rad brutalističkim, a u lokalnoj istoriografiji takvi objekti se češće klasifikuju kao skulptoralni modernizam. Ali osnovni principi „iskrenosti“ u prikazivanju konstrukcije i materijala isti su. Odabrali smo 10 brutalističkih zgrada koje svakako morate videti.
Blokovi 22 i 23
Najbrutalističkiji blokovi u Novom Beogradu su blokovi 22 i 23, izgrađeni na prelazu iz 60-tih u 70-te godine prošlog veka prema projektima Aleksandra Stjepanovića, Božidara Jankovića i Branislava Karadžića. Beton je ovde dominantan fasadni element – betonska rešetka na fasadi dala je Bloku 23 etiketu „betonskog baroka“. U bloku 22, čak su i elementi mobilijara, uključujući klupe i igrališta, napravljeni od betona. Međutim, ako se pažljivije zagleda, zapaža se da je beton dopunjen drvetom, crvenom opekom i metalom, a unutar bloka u objektima škola i vrtića, beton potpuno odlazi u drugi plan.
Milentija Popovića 16-26
Opština Novi Beograd
Projektovana početkom 1960-ih, zgrada se smatra prvim primerom primene brutalističkih principa u beogradskoj arhitekturi, iako njeni autori, Branislav Jovin i Stojan Maksimović́, nisu direktno pratili taj trend, već́ su razvili sopstveni funkcionalni pristup arhitekturi. Glavni deo zgrade ima betonsku noseću konstrukciju, koju dopunjuje staklena fasada. Početkom 70-ih godina dograđena je opštinska sala – ogromna betonska konstrukcija složenog oblika, koja je naizgled lebdela iznad zemlje, primoravajući posmatrača da preispita svoje predstave o težini i sirovom izgledu betona.
Bulevar Mihajla Pupina 167
Zgrada Geneksa
Trijumf betona našao maksimalni izraz u Geneksovoj kuli, delu Mihajla Mitrovića. Armirani beton ovde je konstruktivni skelet, dok je sirovi beton primenjen za završnu obradu zgrade. Izbliza se vide otisci oplate u svim njihovim varijantama. Zgrada se sastoji od dva dela – stambenog i poslovnog. Obratite pažnju na okrugli volumen stepeništa i liftova, koji je u kontrastu s glavnim pravougaonim volumenom.
Narodnih heroja 45
Zgrada SIV-a III
Brutalističke zgrade ne treba posmatrati iz jedne tačke, već́ dinamički – približavajući se, udaljavajući se, hodajući uzduž i popreko. Ovo je posebno tačno u slučaju zgrade SIV-a III, koju je u drugoj polovini 70-tih godina prošlog veka projektovao Ljupko Ćurćić́. Ogromna monumentalna masa zgrade podeljena je na niz međusobno povezanih volumena, istovremeno stvarajući i dinamični i primereniji ljudskom oku utisak. Kontrasti vertikalnih i horizontalnih elemenata čine složeno preplitanje, a teksturu betona dopunjuju kontrasti boja zbog narandžastog stakla i žute opeke.
Omladinskih brigada 1
Sportsko-rekreativni centar „25. maj“
Po smelosti i izražajnosti forme, malo koja beogradska zgrada može da se takmiči s kompleksom „25. maj“: tu je ogromna „pečurka“ restoranskog dela, na kojoj tanka zastakljena traka ističe teksturu dominantnog betona, i hiperbola upisana u romb za krov zatvorenog bazena, što daje povod za analogije sa jedrom. Ovaj kompleks, izgrađen u prvoj polovini 70-tih godina prošlog veka prema projektu Ivana Antića, idealan je primer skulptoralnog modernizma, sa svojom složenom igrom volumena i skulptoralnih oblika.
Tadeuša Košćuška 63
Zgrada na uglu ulice Maksima Gorkog i Južnog bulevara
U beogradskoj arhitekturi 70-tih i 80-tih godina prošlog veka često se mogu videti zgrade čiji se arhitektonski efekti zasnivaju na kombinaciji natur betona i opeke Ovaj trend posebno je izražen u radu arhitekte Stojana Maksimovića, koji je projektovao ovu zgradu početkom 70-ih godina prošlog veka. On je primenjivao brutalističke tehnike: kontrastne materijale, višekomponentne forme i složeni ritam betonskih balkona.
Sime Igumanova 2-4
Urbanistički zavod Beograda
Postoji zanimljiv paradoks brutalizma u Beogradu vezan za ovu zgradu. S jedne strane, jasno demonstrira osnovne principe brutalizma – beton se ovde koristi i za skelet i za međuspratne konstrukcije i za dekoraciju, a sama zgrada otvoreno prikazuje svoju konstrukciju, ovde su noseći elementi izmešteni van volumena zgrade, sirovi beton je upečatljiv. S druge strane, njen autor, Branislav Jovin, tvrdio je u jednom intervjuu da je za termin „brutalizam“ čuo tek 2000-ih i da mu se ne sviđa. Ovu zgradu projektovao je za glavne urbanističke institucije Beograda na prelazu iz 60-tih u 70-te godine prošlog veka.
Bulevar despota Stefana 56
„Toblerone“: kula za profesore Beogradskog univerziteta
Danas je ta zgrada poznata kao „Toblerone“ zbog forme svojih balkona, ali je projekat makedonskog arhitekte Riste Šećerinskog prvobitno dobio nadimak „zgrada jež“. Za razliku od drugih primera, ne može se nazvati potpuno brutalističkim – sirovi beton ovde ne igra značajnu ulogu, ali skulptoralna forma same zgrade privlači pažnju. To je bio smeo iskorak za beogradske stambene zgrade onog vremena; kula datira iz 1963. godine, kada je trend skulptoralnog modernizma tek počeo da se formira.
Mije Kovačevića 9v
