Nekada neprolazne močvare koje su delile Beograd od Zemuna postale su jedna od najzelenijih gradskih opština, poslovni centar i monumentalni spomenik socijalističkoj Jugoslaviji.
Planovi da se leva obala Save zagradi su se pojavili početkom 18. veka, kada su Austrijanci poželeli da izgrade tvrđavu preko puta Beogradske, međutim, od toga nije bilo ničeg osim pripremnih radova. Nakon dva veka — u međuratnom periodu — gradske vlasti su se vratile toj ideji i počele sa isušivanjem močvara kako bi izgradili aerodrom i sajamski kompleks. Savremeni oblik opština je dobila nakon Drugog svetskog rata, kada je socijalistička vlada angažovala stotine hiljada građevinaca-dobrovoljaca. Novi Beograd je decenijama bio glavno gradilište Jugoslavije.
Kao izvor nadahnuća za urbaniste koji su projektovali Novi Beograd poslužio je (između ostalog) ,,Funkcionalni grad” Le Korbizjea – otuda široki bulevari, deljenje na blokove, prostrani razmaci između stambenih jedinica. Na kraju, opština je ispala toliko velika da i nije baš zgodna za pešačenje. S druge strane, idealno ju je razgledati biciklom zahvaljujući mnoštvu namenskih staza.
Sa centrom Beograda opštinu spaja Brankov most izgrađen 1956. pod imenom Most bratstva i jedinstva, na oporcima starog visećeg mosta kralja Aleksandra, srušenog za vreme Drugog svetskog rata, svega šest godina nakon završetka njegove izgradnje. Sa mosta se otvara panorama Novog Beograda sa pogledom na kompleks ,,Ušće” — tržni centar i dva nebodera. Iako su slične, period između izgradnje dve kule je potrajao preko 50 godina. Novi neboder su podigli 2020, dok su ovaj stariji završili 1946. Tu se nalazio CK Saveza komunista Jugoslavije, a 1979. srpski antikomunista Nikola Kavaja je oteo avion kompanije ,,Amerikan Erlajns” kako bi ga obrušio na zgradu CK-a.
Kad pređete most i skrenete desno, naći ćete se na području bivšeg izložbeno-trgovačkog kompleksa Staro Sajmište. Podignut je u drugoj polovini tridesetih godina, ali nakon okupacije Jugoslavije nacisti su ga koristili kao logor smrti. Do naših dana su se očuvali ostaci kamene kapije pretvorene u čudne skulpture-glave, nekoliko paviljona i Centralna kula u kojoj se planira otvaranje muzeja. Na strani Save se nalazi memorijalni park sa spomenikom žrtvama logora.
Kej na strani Dunava vodi u park Ušće. Duž keja se nižu splavovi koji noću postaju zabavni centar prestonice. Glavna znamenitost parka je Muzej savremene umetnosti (Ušće 10). U samoj zgradi, koja vizuelno podseća na kristal, održavaju se izložbe, a oko nje je smeštena zbirka jugoslovenske skulpture.
Sledeći park na obali Dunava je Park prijateljstva, poznat po tome što su u njemu drveće sadili poznati ljudi u toku poseta Beogradu, uključujući Tita, Brežnjeva i kraljicu Jelisavetu II, tako da obratite pažnju na ploče sa imenima ispod drveća.
Ako nastavite duž Dunava, sa leve strane ćete videti monumentalnu zgradu Palate Srbije (Bulevar Mihajla Pupina 2). Izgrađena je za Savezno izvršno veće bivše Jugoslavije, pa je baš tu bila održana prva konferencija Pokreta nesvrstanih. Ova palata, zajedno sa neboderom Ušće, čini jedan od prvih projekata od kojih počinje istorija Novog Beograda nakon Drugog svetskog rata. Treći objekat sa tog spiska se nalazi malo dalje na Dunavskom keju. Radi se o hotelu ,,Jugoslavija” (Bulevar Nikole Tesle 3). Otvoren 1969. godine, odmah je postao simbol raskošnog života: slike u foajeu, zlatni pribor i najveći Svarovski luster na svetu. Među slavnim gostima bili su kraljica Elizabeta II, američki predsednici Nikson i Karter, i prvi čovek na Mesecu, Nil Armstrong. Danas je od bivše raskoši malo ostalo: hotel ,,Jugoslavija” ima skromne tri zvezdice.
Bulevar Nikole Tesle ide ka Zemunu, skrenite levo — sa obe strane Bulevara Maršala Tolbuhina cveta gradska ,,dolina gladnih”, gde se kupuju pljeskavice, pice, giros i druga hrana ,,za poneti”. Sa desne strane, Blok 9A nekada je pripadao industrijskoj zoni Zemuna, tu se, između ostalog, nalazi i upravna zgrada kompanije ,,Ikarus”, u stilu art deko. Uprkos protestima, zgradu su srušili, a oni koji tragaju za uzbuđenjima u polju arhitekture, mogu da pogledaju rezultat užasavajućeg pokušaja rekonstrukcije njene fasade.
Skrenite u Bulevar Mihajla Pupina kako biste dospeli do zgrade Istorijskog arhiva Beograda (Palmira Toljatija 1), kultnog mesta za sve ljubitelje beogradske arhitekture — tu se čuvaju urbanistički planovi. Dijagonalno od arhiva se nalazi blok 31, administrativni centar Novog Beograda.
Susednji blok 1 je prvi eksperimentalni stambeni blok na Novom Beogradu, od kog se istorija opštine razvija u pravcu gigantske izložbe dostignuća građevinskih tehnologija. Stambene jednice u bloku su izgrađene koristeći konstrukcije od prenapregnutog betona ,,IMS Žeželj”, patent koji je Jugoslavija prodavala i u inostranstvu. Glavna znamenitost ovog bloka je centar mesne zajednice ,,Fontana” (Pariske Komune 13), brutalistička zgrada u kojoj su se nalazili bioskop, klub, prodavnice i drugi lokali osmišljeni kako bi život u blokovima bio raznovrsniji. Danas je tu, osim bioskopa, smeštena i jedna od mnogih ,,Kafeterija”. Kako biste se odlučili za dalju putanju, dovoljno je da se osvrnete: do kule Geneks (Narodnih heroja 45) je manje od jednog kilometra.
Kula Geneks (Narodnih heroja 45) ili Zapadna kapija Beograda nije postala simbol samo opštine već i celog grada. Dve kule, u celosti izlivene od betona i spojene mostom, dočekuju goste grada iz pravca aerodroma. Jedan deo kule je bio zamišljen kao stambeni, a u drugoj se smestila kompanija General export. Poslovni deo je bio skoro napušten, ali je nedavno promenio vlasnika. Za sada, u iščekivanju promena, teritorija oko Geneksa podseća na postapokalipsu.
Bulevar Arsenija Čarnojevića, deo autobana koji spaja sever i jug zemlje, deli Novi Beograd na dva dela. Kad ga pređete, uplovite u blok 38 u potrazi za ,,mercedeskama” (Bulevar Milutina Milankovića 132/190), zgradama koje su dobile nadimak jer podsećaju na logo brenda. U sledećem po broju bloku, betonsko sivilo zgrade Fakulteta dramskih umetnosti (Bulevar umetnosti 20) razbijaju murali, delo ruku samih studenata. Nastavite u istom smeru dok ne vidite zgrade sa izbočenim prozorima. Ovo su ,,televizorke” (Bulevar Milutina Milankovića 114) — priča se da je sam Tito uporedio prozore ovih zgrada sa televizorima, pa je poređenje postalo opšte popularno. Te dve zgrade, svaka dugačka po 280 m, zbog neobičnog arhitektonskog rešenja do dan danas ostaju predmet sporova Beograđana. (Можно вставить ссылку).
Blok 24 se izdvaja iz arhitektonske celine, sa zgradama obloženim ciglama, i zato što je bio je izgrađen desetak godina nakon ostalih blokova centralne zone Novog Beograda. Isprva se nije planirala izgradnja stambenih jedinica, već trga za manifestacije, okruženog upravnim zgradama.
Odmah iza njega se nalazi urbani biser — blok 23, čije su fotografije deo stalne postavke Muzeja moderne umetnosti u Njujorku. Betonska rešetka koja krasi fasade zgrada u bloku kreira zanimljive skulpturne efekte, posebno sunčanim danima, zahvaljujući igri svetla i senke. To je zgradama dalo epitet ,,betonskog baroka”. Iste arhitekte su projektovale i susedni blok 22.
Prekoputa bloka 22 smestio se Sava Centar (Bulevar Milentija Popovica 9). Izgrađen je sedamdesetih kako bi i u Beogradu postajalo mesto za međunarodne kongrese i konferencije, ali zgrada koja neopisivo podseća na svemirski brod ima i zabavnu funkciju: sala Sava centra ima najviše gledalačkih mesta u bivšoj Jugoslaviji.
Dok su blokovi 22 i 23 oličenje onoga što lokalne arhitekte nazivaju ,,skulptorskim modernizmom”, izgrađen pre njih blok 21 je živa ilustracija industrijskog modernizma, sa talasastim prozorima i ravnijim zidovima. Njegovu centralnu zgradu lokalni stanovnici nazivaju ,,kineskim zidom”, dok je arhitekta svom delu dao naziv “meandar” (Bulevar Mihajla Pupina 34). Još jedan primer lokalne toponimike u bloku su ,,Šest kaprala” (Bulevar Mihajla Pupina 11), tj. šest vojničkih zgrada. A onda, šta bi bio bolji završetak ove ekskurzije od glavne fasade Palate Srbije (Bulevar Mihajla Pupina 2), koju ćete odatle kroz bukvalno par minuta naći okruženu kilometrom pločica koje skupa čine ogroman spomenik socijalističkoj prošlosti.
