U obilasku Dorćola Šetnja po centru Starog Grada
Tekst: Elvira Ibragimova
Fotografije: Konstantin Kondrukhov
Ako ne uzmemo u obzir njegove godine, Beograd izgleda kao mladi grad. Veliki deo beogradskih građevina potiče iz XX veka, a ako bismo se zaustavili na detaljima, uočili bismo i tragove daleke prošlosti, naročito u središtu svih beogradskih krajeva – Starom Gradu.
Započnite šetnju obilaskom sadašnjeg centralnog trga, Trga republike, koji krasi statua kneza Mihaila na konju. Po tradiciji, Beograđani ugovaraju susrete baš na ovom mestu, „kod konja“. U XVIII ovo nije bio centar grada već granica, a na trgu se i dan-danas mogu pronaći tragovi kapije na ulazu u grad, i to u vidu znakova na popločanom delu samog trga i crteža na spomen-ploči na Narodnom pozorištu. Trijumfalni par pozorišnom zdanju čini Narodni muzej, koji se nalazi u zgradi nekadašnje banke.
Blizu trga počinje ulica Obilićev venac, prokrčena duž trase nekadašnjih gradskih utvrđenja, zatim Vasina ulica, nastala na mestu puta koji je vodio u Istambul, i Knez Mihailova, danas glavna pešačka ulica, središte pažnje turista. Ne propustite da obiđete knjižaru na samom početku ulice koja nosi naziv „Geca Kon“ (Kneza Mihaila 12) po legendarnom izdavaču iz prve polovine XX veka. Enterijer knjižare, kao i radna soba samog Gece Kona na drugom spratu, pomoći će vam da uplovite u atmosferu onoga vremena.
Kako biste se potpuno izmestili u ono vreme, ne treba da se zaustavite na šetnji ulicom, već i da bacite pogled na dvorišta u njoj. Iza zgrade br. 19 kriju se ostaci Spasićevog pasaža, nekada najmodernijeg mesta u gradu, a danas kutka uzvišenog pada. Zato dvorište u zgradi br. 20, renovirano za potrebe hotela Indigo, biće radost za vaše oči sa muralima beogradskog uličnog slikara Artez’a.
Kako se u tipičnoj beogradskoj ulici — Knez Mihailovoj – nižu raskošno dekorisana zdanja banki i ustanova (nemojte propustiti da pogledate zdanje Akademije nauka – Kneza Mihaila br. 35) i smeli arhitekturalni eksperimenti iz devedesetih godina prošlog veka (na primer, zgrada „Progres“ – Kneza Mihaila br. 29). Arhitekturalni utisci mogu se dopuniti umetničkim, jer u Knez Mihailovoj ulici postoji nekoliko galerija, a najvažnija je muzej Zepter (Kneza Mihaila br. 42) s kolekcijom srpskog slikarstva iz druge polovine XX veka.
Najpažljivijim prolaznicima će Knez Mihailova otkriti i tajne rimskog Beograda: na ulazu u tržni centar Rajićeva pod staklom se kriju ostaci rimskog puta; u prolazu zgrade Kristal (Kneza Mihaila br. 30) postoji vitrina sa predmetima iz svakodnevnog života, a na Akademskom platou je klupa od cigli postavljena po konturama rimskih termi koje su skrivene pod njom.
Sa Akademskg platoa se možete spustiti u Studentski park, pod kojim se takođe kriju rimske terme, a u vreme osmanske vladavine ovaj park bio je glavno muslimansko groblje. Iza parka, u kraju koji se danas naziva Gornji Dorćol, sačuvalo se i nekoliko objekata iz osmanskog perioda u istoriji Beograda: mauzolej, kuća jednog bogatog varošanina i džamija.
U mauzoleju (turbe) na ulasku u Višnjićevu ulicu je krajem XVIII veka sahranjen vođa jednog od derviških redova, šeik Mustafa. Sačuvana osmanska kuća takođe se vezuje za kraj XVIII veka, a sada je možete videti zahvaljujući Muzeju Vuka i Dositeja, srpskih prosvetitelja (Gospodar Jevremova br. 21). Najstariji od ovih sačuvanih objekata je Bajrakli džamija (Gospodar Jevremova br. 11) iz druge polovine XVII veka. Svojim nazivom, koji u prevodu sa turskog znači „džamija sa zastavom“, ona se obavezuje na očuvanje tradicije podizanja zastave kao početak poziva na molitvu u drugim džamijama, ali danas je ovo jedina od skoro 200 džamija koje su postojale u osmanskom Beogradu.
Ovaj kraj se pogrešno naziva Dorćol. Njegov tradicionalni naziv jeste Zerek, što znači mesto na uzvišici sa lepim pogledom. U vreme kad su sve kuće u gradu ličile na današnji Muzej Vuka i Dositeja, odavde se mogao videti Dunav. Da biste pronašli pravi Dorćol (u prevodu sa turskog „četiri puta“), morate se spustiti ulicom Kralja Petra do ulice Cara Dušana i raskrsnice – ono što se danas naziva „Donji Dorćol“ u stvari i jeste pravi Dorćol.
Još jedan zaboravljeni toponim jeste Jalija, beogradska četvrt u kojoj su živeli Jevreji. Od nje je sačuvano malo objekata, ali o prošlosti Jevreja u ovom delu Beograda svedoči naziv ulice – Jevrejska, kao i zgrada dobrotvornog udruženja „Oneg Šabat“. Danas je u njoj smešten Jevrejski kulturni centar gde se održavaju izložbe, koncerti i predstave.
Obilazak ćemo završiti ispijanjem kafe u kafiću na obali Dunava. Osim prirodnih lepota vredi posetiti i sportski centar „25. maj“, remek-delo arhitekte Ivana Antića, koji je sjedinio beton i staklo u građevinu koja odaje utisak kao da lebdi nad zemljom.
