Šetnja po Paliluli Secesija, modernizam, Botanička bašta i čuvena pekara
Tekst: Elvira Ibragimova
Fotografije: Kristina Šapiro
Na savremenoj mapi Beograda, opština Palilula odmah upada u oči svojom veličinom i nesrazmerom delova koji se nalaze na dve obale Dunava, ali predlažemo da se prošetate istorijskim delovima Palilule, čije granice predstavljaju Bulevar kralja Aleksandra, Ruzveltova i Cvijićeva ulica, a sa severa – Bulevar despota Stefana (prema drugoj verziji, Palilula se prostire sve do Francuske ulice).
Na ovom području, Austrijanci su početkom XVIII veka osnovali nemačko selo Karlstal (Dolina cara Karla), a Palilula je bila selo i u XIX veku – novinari tog vremena opisivali su je kao idilično mesto koje se nalazi na samo 15 minuta hoda od Beograda. Naziv „Palilula“ prema jednoj verziji potiče od činjenice da je ovde bilo dozvoljeno pušenje (lula), a prema drugoj verziji, od delatnosti grnčara – koji su ili pravili lule, ili su njihove kuće s dimnjacima iz kojih odozgo se vio dim izgledale kao skup zapaljenih lula.
Vredi početi šetnju od kraja koji se zove Kopitareva gradina i koji je dobio ime po slovenačkom filologu Jerneju Kopitaru, a gradina je stari izraz za vrt. Ovde su još uvek sačuvane jednospratne kuće s početka XX veka, koje su pripadale intelektualnoj i stvaralačkoj eliti. Na primer, obratite pažnju na secesijsku porodičnu kuću vajara Petra Palavičinija (Jelene Ćetković́ 6) ili zavirite u muzej geografa Jovana Cvijića s njegovim raskošnim secesijskim enterijerima (Jelene Ćetković́ 5).
Zgrada Prve varoške bolnice (Džordža Vašingtona 19) jedna je od najstarijih u ovom delu grada; izgrađena je 1860-ih godina pod uticajem arhitekture nemačkog romantizma i uz učešće nemačkih radnika. Možete ući u zgradu i proučiti razvoj medicine u Srbiji zahvaljujući Muzeju Srpskog lekarskog društva, a u obližnjem parku nalaze se i neke neobične skulpture. Inače, nedaleko (pored zgrade u ulici Džordža Vašingtona 40) nalazi se isto tako neverovatan spomenik – upravo ovom slovenačkom filologu Jerneju Kopitaru.
Prostor nekadašnjeg centralnog trga Palilule sada u potpunosti zauzima zgrada škole – fasada njene glavne istorijske građevine gleda na Takovsku ulicu (Takovska 41) – ova zgrada je izgrađena za opštinu Palilula 1894. godine, i za to vreme škola je bila luksuzna – ne samo zbog svojih fasada u duhu arhitekture akademizma, već i zbog toga što je imala sisteme grejanja i ventilacije.
Šetnju Palilulom vredi upotpuniti posetom Botaničkoj bašti – jedinom mestu koje još uvek podseća na seosku idilu Palilule iz prošlosti s njenim tihim zelenim kucima. Ovde možete svratiti u staklenike, meditirati u japanskom vrtu ili pogledati ogromni betonski nedovršeni objekat.
Ako se krenete dalje po Paliluli Dalmatinskom ulicom, možete zaroniti u mračnije stranice njene istorije – na neparnoj strani, umesto kuća, nekada se nalazilo jevrejsko groblje, a zgrada Rudarsko-geološkog fakulteta (Đušina 7), prvobitno izgrađena kao kasarna, tokom Drugog svetskog rata bila je zatvor Gestapoa.
U Dalmatinskoj ulici nalazi se i glavna atrakcija kraja – pekara Ljupče (Dalmatinska 14), u radno vreme na ulazu je uvek gužva – odlično mesto za kratak razgovor sa lokalnim stanovnicima i dobar zalogaj. Ako vam je apetit veći, možete posetiti restoran Lorenzo&Kakalamba (Cvijićeva 110), poznat po svojim ludim, bogato dekorisanim enterijerima.
Tokom perioda socijalizma, Palilula je zamišljena kao administrativni i trgovački centar, danas poznat po glavnoj kuli kompanije Inex (koja se, kao i Genex, bavila izvozom) (ugao Starine Novaka, Kraljice Marije i 27. marta). Kompleks je sedamdesetih godina prošlog veka projektovao Uroš Martinović́, koji nije bio samo arhitekta, već́ i urbanista. Dakle, s jedne strane, kompleks vredi pogledati iz daljine kako bi se sagledala složena igra masa i formi, a s druge strane, vredi prošetati da biste ga pogledali ga blizine i osmotrili njegove nadzemne prolaze, dvorišta i podzemne prolaze.
Pored kompleksa nalazi se interesantan šareni trg, nazvan po piscu i TV voditelju Raši Popovu koga krasi neobičan spomenik (Plato Raše Popova). Ovaj spomenik je napravljen uglavnom od međusobno zavarenih matica.
Sledeća stanica je Palilulska pijaca, koja je 2019. godine dobila novu zgradu sa kontrastirajućim materijalima i trouglastim formama, što je zgradi donelo nadimak, po srpskom desertu Vasina torta. Umesto tradicionalne beogradske pijace, nakon rekonstrukcije, ovde se nalazi trendi mesto, gde se tezge s hranom nalaze pored kafića i barova.
